توسط : احمد توکلی، سیاستمدار اصولگرا، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و بنیانگذار سازمان دیده‌بان شفافیت و عدالت، در سن ۷۴ سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت. او که سال‌ها با بیماری پارکینسون دست‌وپنجه نرم می‌کرد، چهره‌ای تأثیرگذار در سیاست و اقتصاد ایران بود که با مواضع جنجالی و فعالیت‌های ضد فساد خود شناخته می‌شد. در این مقاله، به زندگی، فعالیت‌های سیاسی و نقش او در سازمان دیده‌بان شفافیت و عدالت می‌پردازیم و نگاهی به طرح بحث‌برانگیز تثبیت قیمت‌ها که از میراث اوست، خواهیم داشت.
زندگی و آغاز فعالیت‌های سیاسی احمد توکلی
احمد توکلی در سال ۱۳۳۰ در بهشهر متولد شد. خانواده‌ای با ریشه‌های مذهبی و تجاری، او را به سمت فعالیت‌های سیاسی و انقلابی سوق داد. توکلی در سال‌های جوانی تحت تأثیر فضای انقلابی و توصیه دوستانش، تصمیم گرفت به جای مهندسی برق، اقتصاد بخواند تا به نهضت امام خمینی خدمت کند. اگرچه به دلیل مخالفت پدرش در دانشگاه شیراز ثبت‌نام کرد، اما فعالیت‌های سیاسی‌اش را در این شهر آغاز کرد. او در بهار ۱۳۴۹ به دلیل فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم پهلوی از دانشگاه اخراج و مدتی زندانی شد.
توکلی در سال ۱۳۴۹ با دخترخاله‌اش ازدواج کرد و زندگی شخصی‌اش نیز تحت تأثیر باورهای عمیق مذهبی و انقلابی شکل گرفت. او شرایط ازدواج خود را در دفتری ۴۰ برگی نوشت و با همسرش به توافق رسید. حاصل این ازدواج دو دختر و پنج پسر بود، اما یکی از فرزندانش در سال ۱۳۹۶ به دلیل بیماری کلیوی درگذشت.
ورود به سیاست و اقتصاد پس از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، توکلی در کمیته انقلاب خدمت کرد و در سال ۱۳۵۹ به‌عنوان نماینده مردم بهشهر وارد مجلس شد. او در دولت محمدعلی رجایی برای وزارت کار پیشنهاد شد، اما با مخالفت بنی‌صدر مواجه شد. در نهایت، در فاصله سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۲، وزیر کار و سخنگوی دولت میرحسین موسوی بود، اما به دلیل اختلاف با سیاست‌های دولتی‌سازی اقتصاد استعفا داد.
توکلی پس از استعفا، در حوزه رسانه فعال شد و روزنامه‌های رسالت و فردا را تأسیس کرد، هرچند روزنامه فردا عمر کوتاهی داشت. او در سال ۱۳۶۸ تحصیل در رشته اقتصاد را آغاز کرد و در سال ۱۳۷۵ دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه ناتینگهام انگلستان با پایان‌نامه‌ای درباره تورم در ایران دریافت کرد. توکلی سپس به‌عنوان استادیار در دانشگاه شهید بهشتی مشغول شد و در سال ۱۳۹۲ بازنشسته شد.
حضور در انتخابات و رقابت با روسای جمهور
احمد توکلی در سال ۱۳۷۲ به‌عنوان رقیب جدی اکبر هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کرد. او با شعارهای عدالت‌خواهانه و تمرکز بر محرومان، حدود ۴ میلیون رأی کسب کرد و به‌عنوان اولین رقیب جدی رئیس‌جمهور مستقر پس از انقلاب شناخته شد. در سال ۱۳۸۰ نیز در انتخابات ریاست‌جمهوری در برابر محمد خاتمی رقابت کرد و با کسب ۴.۶ میلیون رأی، بار دیگر جایگاه خود را به‌عنوان رقیب اصلی تثبیت کرد. در انتخابات ۱۳۸۴ نیز ابتدا کاندیدا شد، اما به نفع محمدباقر قالیباف کنار کشید.
طرح جنجالی تثبیت قیمت‌ها
توکلی در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان نماینده تهران به مجلس بازگشت و طرح تثبیت قیمت‌ها را پیشنهاد داد. این طرح که در مجلس هفتم تصویب شد، با هدف کنترل تورم، افزایش قیمت خدمات و کالاهای دولتی مانند بنزین را برای سه سال ممنوع کرد. حامیان این طرح معتقد بودند که افزایش قیمت حامل‌های انرژی به تورم دامن می‌زند. اما کارشناسان هشدار دادند که این سیاست به کاهش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، به‌ویژه صنعت برق، منجر خواهد شد.
این طرح پیامدهای منفی گسترده‌ای داشت. حمید چیت‌چیان، وزیر سابق نیرو، آن را عامل اصلی مشکلات صنعت برق دانست. کاهش سرمایه‌گذاری و فاصله گرفتن قیمت واقعی حامل‌های انرژی از قیمت فروش، به ناترازی انرژی و سهمیه‌بندی بنزین منجر شد. مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی، این طرح را ضد مردمی و ضد توسعه توصیف کرد. توکلی بعدها اذعان کرد که هدف این طرح خیرخواهانه بود، اما نتایج مورد انتظار را به دنبال نداشت.
سازمان دیده‌بان شفافیت و عدالت
احمد توکلی در سال‌های پایانی عمر خود، تمرکز ویژه‌ای بر مبارزه با فساد داشت و سازمان دیده‌بان شفافیت و عدالت را تأسیس کرد. این سازمان با هدف افشای فساد سیستمی و شبکه‌ای فعالیت می‌کرد و نامه‌های توکلی به مقامات، بازتاب گسترده‌ای داشت. او در سال ۱۴۰۰ فساد را مشکلی بزرگ‌تر از تحریم‌ها دانست و از وجود شبکه‌های فساد سازمان‌یافته انتقاد کرد.
توکلی در سال ۱۴۰۱ به مصوبه «مولدسازی دارایی‌های دولت» اعتراض کرد و آن را به فروش بیت‌المال تشبیه کرد. او بند مصونیت قضایی اعضای هیئت مولدسازی را با کاپیتولاسیون مقایسه کرد و خواستار رد کامل این مصوبه شد. در سال ۱۴۰۲ نیز در نامه‌ای به ابراهیم رئیسی، از واگذاری غیرقانونی واردات ۱۳ میلیون تن کالای اساسی به یک شرکت بدون سابقه انتقاد کرد.
چرخش‌های سیاسی توکلی
توکلی در طول زندگی سیاسی خود مواضع متفاوتی اتخاذ کرد. او ابتدا از لوایح FATF حمایت کرد، اما در سال ۱۳۹۸ به مخالف آن تبدیل شد. همچنین در ابتدا از برجام حمایت کرد و آن را دستاوردی بزرگ دانست، اما بعدها به انتقاد از آن پرداخت. این چرخش‌ها انتقاداتی را از سوی اصولگرایان و رسانه‌هایی مانند رجانیوز به دنبال داشت که آن‌ها را «حیرت‌انگیز» خواندند.
میراث احمد توکلی
احمد توکلی سیاستمداری بود که تلاش کرد در میانه اصولگرایی، عدالت‌خواهی و مبارزه با فساد را پیش ببرد. هرچند طرح تثبیت قیمت‌ها میراثی بحث‌برانگیز از او به جا گذاشت، اما تأسیس سازمان دیده‌بان شفافیت و عدالت و تلاش‌هایش برای افشای فساد، او را به چهره‌ای ماندگار در مبارزه با فساد تبدیل کرد. پسرش در واکنش به درگذشت او نوشت: «خداحافظ جوانمرد»، عبارتی که نشان‌دهنده جایگاه او در میان نزدیکانش بود.
