توسط : رکود بی‌سابقه در بازار خودرو ایران؛ دلایل کاهش تقاضا در سال ۱۴۰۴
بازار خودرو ایران که تا چند سال پیش با هجوم میلیونی متقاضیان در طرح‌های پیش‌فروش خودروسازان همراه بود، حالا در گرداب رکودی عمیق فرو رفته است. روزگاری صف‌های چند میلیونی برای خرید خودروهای داخلی شکل می‌گرفت، اما حالا آمارها نشان‌دهنده افت چشمگیر تقاضا و بی‌علاقگی مردم به خرید خودرو است. این وضعیت، زنگ خطری برای خودروسازان و سیاست‌گذاران اقتصادی کشور به صدا درآورده است. در این مقاله، به بررسی دلایل این رکود و راهکارهای احتمالی برای برون‌رفت از آن می‌پردازیم.
کاهش تقاضا؛ از صف‌های میلیونی تا سکوت بازار
تا همین دو سال پیش، طرح‌های فروش فوق‌العاده شرکت‌هایی مانند ایران‌خودرو و سایپا با استقبال بی‌نظیری مواجه می‌شد. برای مثال، در دی‌ماه ۱۴۰۱، عرضه ۲۰ هزار دستگاه خودرو بیش از ۱۱ میلیون متقاضی داشت. اما در جدیدترین طرح فروش ایران‌خودرو در سال ۱۴۰۴، تنها ۵۲۰ هزار نفر برای ۹۵ هزار دستگاه خودرو ثبت‌نام کردند که نشان‌دهنده پر نشدن حتی نیمی از ظرفیت عرضه است. این کاهش چشمگیر تقاضا، نشانه‌ای از تغییر رفتار مصرف‌کنندگان و تحولات عمیق در بازار خودرو است.
کارشناسان معتقدند که این افت تقاضا نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی، روانی و سیاست‌گذاری است. بازار خودرو که زمانی به‌عنوان فرصتی برای سرمایه‌گذاری و کسب سود دیده می‌شد، حالا دیگر جذابیتی برای خریداران ندارد. این تغییر پارادایم، خودروسازان را با چالشی جدی مواجه کرده است.
دلایل اصلی رکود در بازار خودرو
تحلیلگران بازار خودرو، دلایل متعددی را برای کاهش تقاضا مطرح می‌کنند که هر یک به‌نوبه خود، تصویری از مشکلات ساختاری این صنعت ارائه می‌دهند:
کاهش شکاف قیمتی بین کارخانه و بازار آزاد: در سال‌های گذشته، اختلاف قابل‌توجه بین قیمت کارخانه و بازار آزاد، انگیزه اصلی برای ثبت‌نام در طرح‌های فروش بود. این شکاف قیمتی، فرصتی برای سوداگری ایجاد کرده بود، اما حالا با کاهش این اختلاف، انگیزه‌های سودجویانه از بین رفته و خریداران واقعی نیز به دلیل قیمت‌های بالا عقب‌نشینی کرده‌اند.
خودرو دیگر یک سرمایه‌گذاری جذاب نیست: خودرو که زمانی به‌عنوان یک دارایی سرمایه‌ای برای حفظ ارزش پول در برابر تورم دیده می‌شد، حالا به دلیل افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید، جایگاه خود را به‌عنوان یک گزینه سرمایه‌گذاری از دست داده است. مردم ترجیح می‌دهند سرمایه خود را به بازارهای دیگر مانند طلا یا ارز منتقل کنند.
افت اعتماد عمومی به خودروسازان: تأخیرهای مکرر در تحویل خودرو، کیفیت پایین محصولات داخلی و عدم شفافیت در فرآیندهای فروش، اعتماد عمومی به خودروسازان را به شدت کاهش داده است. این بی‌اعتمادی باعث شده تا بسیاری از خریداران از ثبت‌نام در طرح‌های فروش صرف‌نظر کنند.
تغییر رفتار اقتصادی مردم: مصرف‌کنندگان امروزی با دقت بیشتری تصمیم‌گیری می‌کنند و از خریدهای هیجانی فاصله گرفته‌اند. افزایش هزینه‌های زندگی و کاهش قدرت خرید، مردم را به سمت گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر مانند خودروهای کارکرده سوق داده است.
برای مقابله با این رکود، ایران‌خودرو اقداماتی مانند کاهش پیش‌پرداخت برخی خودروها از ۳۵۰ میلیون تومان به ۱۰۰ میلیون تومان (کاهش ۷۰ درصدی) را در دستور کار قرار داده است. بااین‌حال، این مشوق‌ها تأثیر چندانی بر افزایش تقاضا نداشته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که مشکلات بازار خودرو فراتر از مسائل مالی ساده است و به عوامل عمیق‌تری مانند بی‌اعتمادی و شرایط اقتصادی کلان مرتبط است.
تبعات رکود برای خودروسازان و اقتصاد
کاهش تقاضا نه‌تنها خودروسازان را تحت فشار قرار داده، بلکه زنجیره تأمین، قطعه‌سازان و کسب‌وکارهای وابسته را نیز با بحران مواجه کرده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که تولید خودرو در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۴ حدود ۱۶.۹ درصد کاهش یافته و این افت تولید، به تشدید عدم تعادل عرضه و تقاضا منجر شده است. ادامه این روند می‌تواند به تعطیلی برخی خطوط تولید، ورشکستگی قطعه‌سازان و افزایش بیکاری در این صنعت منجر شود.
علاوه بر این، کاهش حجم معاملات به پایین‌ترین سطح در ماه‌های اخیر رسیده و بازار خودرو در وضعیت «بی‌تفاوتی قیمتی» قرار گرفته است؛ به این معنا که حتی افزایش یا کاهش قیمت‌ها نیز نمی‌تواند تحرکی در بازار ایجاد کند.
برای نجات بازار خودرو از این وضعیت، کارشناسان راهکارهای متعددی پیشنهاد می‌دهند. تثبیت نرخ ارز و کاهش تورم، از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند قدرت خرید مردم را بهبود بخشد. همچنین، اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری و حذف قیمت‌گذاری دستوری می‌تواند به ایجاد رقابت سالم و شفافیت در بازار کمک کند.
افزایش تولید و بهبود کیفیت خودروهای داخلی نیز از دیگر اقدامات ضروری است. خودروسازان باید با تنوع‌بخشی به محصولات و ارائه مشوق‌های واقعی، اعتماد ازدست‌رفته مصرف‌کنندگان را بازگردانند. در کنار این، تسهیل واردات خودرو با تعرفه‌های معقول می‌تواند به تعادل عرضه و تقاضا کمک کند و فشار بر قیمت‌ها را کاهش دهد.
بازار خودرو ایران در سال ۱۴۰۴ با چالش‌های متعددی از جمله رکود تورمی، کاهش قدرت خرید و بی‌اعتمادی عمومی مواجه است. بدون تغییرات اساسی در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و صنعتی، این بازار ممکن است به رکود عمیق‌تری فرو رود. بااین‌حال، اگر دولت و خودروسازان بتوانند با برنامه‌ریزی دقیق و توجه به نیازهای واقعی مصرف‌کنندگان، اعتماد عمومی را بازسازی کنند، امکان بازگشت رونق به این بازار وجود دارد.
در نهایت، بازار خودرو ایران نیازمند نگاهی نو به سیاست‌گذاری است. تمرکز بر افزایش تولید، بهبود کیفیت، شفافیت در قیمت‌گذاری و حمایت از مصرف‌کنندگان واقعی می‌تواند این صنعت را از بحران کنونی نجات دهد و دوباره آن را به یکی از بخش‌های پویای اقتصاد کشور تبدیل کند.
