نمایش «جیگی جیگی»، میراث پنهان هنر عروسکی ایران

محمد برومند در گفت‌وگو با هاریکا در خصوص نمایش عروسکی «جیگی جیگی» اظهار کرد: «جیگی جیگی» مفهومی است که در فرهنگ و هنر خراسان دارای دو بعد کاملاً متفاوت و مهم است. بخش اول «جیگی جیگی» به عنوان یک شخصیت تاریخی معرفی شده است.

وی ادامه داد: در دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ شمسی «جیگی جیگی» در مشهد به عنوان یک پیرمرد هنرمند شناخته می‌شد که با استفاده از عروسک‌ بزی و بزرقصانی، مردم را شاد می‌کرد. این شخصیت به عنوان نمادی از هنر مردمی و تئاتر عروسکی محلی در منابع مختلفی همچون کتاب «جیگی جیگی»، کتاب «مطب عشق» و فیلم «دایره عصمت» معرفی شده است.

وی با اشاره به اهمیت فرهنگی و مذهبی این مفهوم افزود: مرگ این پیرمرد به گونه‌ای شگفت‌انگیز رخ داد که باعث شد وی در حرم امام رضا(ع) دفن شود. این رویداد موجب شد که مردم مشهد به این باور برسند که امام رضا (ع) این هنرمند را دوست داشته است. حدیثی از حضرت رضا (ع) مبنی بر اینکه «بعد از واجبات، بهترین عمل شاد کردن مردم است» نیز بر اهمیت این هنر تأکید می‌کند.

برومند در خصوص بخش دوم، مفهوم «جیگی جیگی» را به یک تکنیک نمایش عروسکی معرفی و اظهار کرد: بخش دوم موضوع این است که من سال‌هاست در حال پیگیری و پژوهش برای برجسته‌تر کردن این بخش هستم و در چند کتاب و مقاله به آن پرداخته‌ام. «جیگی جیگی» یک تکنیک نمایش عروسکی متعلق به خراسان بزرگ است که قدمتی دیرینه دارد.

این کارگردان تئاتر عروسکی با بیان اینکه ریشه‌های « جیگی جیگی » به فرهنگ ایران باستان بازمی‌گردد، تصریح کرد: بز، به عنوان نماد ایران باستان در سنگ‌نگاره‌ها و سفالینه‌های باستانی دیده می‌شود که برخی از آن‌ها به عنوان نخستین انیمیشن‌های جهان شناخته شده‌اند.

وی بیان کرد: در شهر سوخته، در ادبیات و تئاتر ما اولین قصه معروف به «درخت آسوری» وجود دارد که گفت‌وگوی بز با درخت خرما است. در نمایش عروسکی این تکنیک در خراسان به نام «جیگی جیگی» شناخته می‌شود و در تبریز به نام «تم» معروف است.

برومند تصریح کرد: با توجه به گسترش جغرافیایی و تطور هنر، این تکنیک در مناطق مختلف خراسان بزرگ از جمله تاجیکستان، افغانستان و بخشی از هند نیز اجرا شده است. پس از مطرح شدن قصه «ضامن آهو» در خراسان، نمایش‌های مبتنی بر بز به نمایش‌های آهو تغییر یافت و شعر «آهو بره» به عنوان بخش مهمی از این هنر به کار گرفته شد.

وی اضافه کرد: حدود ۱۵ سال است که روی «جیگی جیگی» کار می‌کنم و با تولید محتواهای مختلف، این هنر را احیا کرده‌ام. اگر امروز در فضای مجازی «جیگی جیگی» را جستجو کنید، اطلاعات زیادی می‌بینید که پس از کتاب و فیلم نمایشی من منتشر شده‌اند. متأسفانه برخی بدون ذکر منبع از این آثار استفاده کرده‌اند که کم‌لطفی و غیرحرفه‌ای است، اما خوشحالم که «جیگی جیگی» توانسته محبوبیت زیادی پیدا کند و با وجود فراموشی نسبی این هنر در دهه‌های اخیر جان دوباره‌ای بگیرد.

این هنرمند تئاتر عروسکی به دستاوردها و چالش‌ها جشنواره بین‌المللی جیگی جیگی اشاره و اظهار کرد: اولین جشنواره خصوصی تئاتر عروسکی ایران با نام «جشنواره بین‌المللی جیگی جیگی» برگزار شد که با حمایت مالی و معنوی کمپانی بین‌المللی سیمرغ و تلاش‌های فراوان به موفقیت چشمگیری دست یافت.

برومند بیان کرد: این جشنواره به جایگاه بین‌المللی رسیده و در کتابی که توسط جمعی از پروفسورها و دکترای تئاتر نوشته شده، توسط انتشارات دانشگاه کمبریج انگلستان منتشر شده و به عنوان یکی از سه جشنواره معتبر جهان معرفی شده است. این موفقیت نشان‌دهنده اهمیت و کیفیت بالای این رویداد فرهنگی است.

وی گفت: با وجود موفقیت‌ها، مشکلات مالی و مخالفت‌هایی نیز وجود داشت که با تلاش مستمر برطرف شدند. امید است با همکاری یونیما، جشنواره «جیگی جیگی» در سال‌های آینده نیز برگزار شود و این هنر کهن بیش از پیش معرفی و گسترش یابد.

این کارگردان تئاتر عروسکی افزود: «جیگی جیگی» به عنوان یک پدیده فرهنگی و هنری، هم در قالب یک شخصیت تاریخی و هم به عنوان یک تکنیک نمایش عروسکی، نقش مهمی در حفظ و انتقال میراث فرهنگی خراسان دارد.

برومند گفت: احیاء این هنر و برگزاری جشنواره‌های مرتبط می‌تواند به حفظ هویت فرهنگی و ارتقاء هنرهای نمایشی در ایران و منطقه کمک شایانی کند.

انتهای پیام