توسط : اعرافی: ضرورت استخراج نظام راهبری هوش مصنوعی در اندیشه اسلامی
قم- هاریکا– مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور با اشاره به اهمیت پیشرفت‌های فناوری و به‌ویژه هوش مصنوعی، تأکید کرد که در دنیای امروز، باید آسیب‌شناسی دقیقی از هوش مصنوعی انجام دهیم و نظام راهبری این فناوری را بر اساس مبانی اندیشه اسلامی استخراج کنیم تا از آن در جهت ترویج و پیاده‌سازی مفاهیم اسلامی استفاده بهینه شود.
به گزارش خبرنگار ، آیت‌الله علیرضا اعرافی روز شنبه در مراسم رونمایی از نرم‌افزار هوشمند حدیثی «ثقات»، که در محل بعثه مقام معظم رهبری در قم برگزار شد، ضمن بیان اهمیت این موضوع اظهار داشت: در نگاه فلسفی، فکری، اخلاقی و دیگر ابعاد، باید به هوش مصنوعی توجه ویژه‌ای داشته باشیم. این توجه باید در چارچوب اصول اسلامی باشد و هوش مصنوعی در راستای تقویت و تسهیل فرآیندهای علمی اسلامی عمل کند.
وی ادامه داد: امروزه هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار مؤثر در کنار ما در علوم اسلامی فعالیت می‌کند. در این دیدگاه، این فناوری می‌تواند منابع و متون اولیه علوم اسلامی را بررسی کرده و کاربرد آن در گفتمان‌سازی و پیاده‌سازی اندیشه‌های دینی در زندگی فردی و اجتماعی به‌ویژه در بُعد فلسفی و فکری نمایان شود.
ضرورت تعادل بین عقل‌گرایی و نص‌گرایی در تاریخ اسلام
آیت‌الله اعرافی با اشاره به اهمیت تولید نرم‌افزارهای علمی در عرصه‌های مختلف علوم دینی، گفت: در تاریخ اسلام، همواره دو جریان عقل‌گرایی و نص‌گرایی وجود داشته است. در برخی از دوره‌ها شاهد افراط در نص‌گرایی بودیم که موجب فراموشی برخی از نصوص دینی و کاهش استفاده از منابع حدیثی شده است. از سوی دیگر، در دوران‌های مختلف، شاهد نص‌گرایی‌های سطحی و غیرصحیح بودیم که در آن قرآن و حدیث به‌طور نادرست تفسیر و تحلیل می‌شد.
وی ادامه داد: در میانه این دو جریان، یعنی عقل‌گرایی افراطی و نص‌گرایی سطحی، اصول علمای حوزه علمیه به‌طور کلی همواره بر لزوم پیوند و امتزاج عقل‌گرایی و نص‌گرایی تأکید داشته است. بر این اساس، باید منطق فکری و عقلانی در کنار منابع دینی مانند قرآن و حدیث قرار گیرد و این دو عنصر مکمل یکدیگر باشند.
مطالب پیشنهادی:
گفتمان میانه‌رو در خصوص قرآن و حدیث
مدیر حوزه‌های علمیه افزود: در تاریخ اسلام، نظریاتی وجود داشته است که بر قرآن‌مداری تأکید می‌کنند، به‌گونه‌ای که بعضاً این رویکرد به حذف سنت و حدیث رسول خدا و ائمه اطهار می‌انجامید. در مقابل، جریان‌هایی وجود داشته‌اند که به‌شدت به حدیث‌گرایی تکیه کرده و در برخی موارد قرآن را کنار گذاشته‌اند.
وی تأکید کرد: ما به‌عنوان یک نهاد علمی، به دنبال رویکردی میانه در این زمینه هستیم. ما به حدیث‌گرایی با منطق عقلانی و قرآنی ایمان داریم و معتقدیم که باید به نصوص دینی اعتماد کرد، زیرا این نصوص منبع جوشانی از معارف اسلامی هستند. اما باید این نصوص در چارچوب عقلانیت و اندیشه قرآنی تفسیر و هدایت شوند تا همسو با اصول عقلانی و دینی قرار گیرند.
نرم‌افزار ثقات و کاربردهای آن در علوم حدیث
آیت‌الله اعرافی در ادامه به معرفی نرم‌افزار «ثقات» پرداخت و آن را گامی بزرگ در خدمت به علوم حدیث دانست. وی گفت: این نرم‌افزار به فقها، متکلمان و حدیث‌پژوهان کمک خواهد کرد تا دقت بیشتری در بررسی صحت و اعتبار احادیث داشته باشند و از این طریق، به شناخت دقیق‌تری از متون حدیثی دست یابند.
تحولات درون‌دانشی و ضرورت استفاده از فناوری‌های نوین در علوم اسلامی
مدیر حوزه‌های علمیه کشور همچنین با اشاره به لزوم تحولات بنیادین در علوم اسلامی، تصریح کرد: برای پیشبرد کارآمدی، پیشتازی و تحول در حوزه‌های علمیه باید به تمامی زوایای این تحولات توجه کنیم. این تحولات باید شامل تغییرات درون‌دانشی، تغییرات در روش‌شناسی و همچنین تغییرات در ابزار و فناوری‌های مورد استفاده در پژوهش‌های دینی باشد.
وی گفت: مجموعه نهادهای حوزوی قم همواره پیشگام در تحول در علوم دینی و پژوهش‌های حوزوی بوده‌اند و این روند باید ادامه یابد. در این راستا، لازم است که فناوری‌های نوین به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی به‌طور گسترده‌تر در عرصه علوم دینی به کار گرفته شوند.
پیوند فناوری با علوم حدیث و آینده‌ای روشن
وی در پایان سخنان خود با اشاره به کاربردهای گسترده فناوری هوش مصنوعی در زمینه علوم حدیث اظهار داشت: هوش مصنوعی می‌تواند تمامی شاخه‌های علوم حدیثی را به هم پیوند دهد و موجب تحولات عظیمی در این حوزه شود. از طریق این تحولات، پژوهشگران قادر خواهند بود به اطلاعات دقیق‌تر و به‌روزتری دست یابند و از آن‌ها برای توسعه علوم اسلامی بهره‌برداری کنند.
نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده
آیت‌الله اعرافی تأکید کرد که با پیوند فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی با علوم دینی و مذهبی، افق‌های جدیدی برای پژوهش‌های علمی و دینی باز خواهد شد و می‌توان در آینده شاهد تحولاتی بنیادین در ارائه و تفسیر آموزه‌های اسلامی بود.
ضرورت حضور محققان حوزوی در حوزه هوش مصنوعی و تأثیر آن بر علوم دینی
دبیر ستاد هوش مصنوعی، لیزر و کوانتوم معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور در مراسم رونمایی از نرم‌افزار هوشمند حدیثی «ثقات» گفت: هوش مصنوعی، به‌عنوان یک ساحت جدید علمی و فناورانه، به سرعت در حال گسترش است و نه تنها در حوزه‌های فنی، بلکه در بسیاری از حوزه‌های علوم انسانی نیز وارد شده است. این فناوری به‌عنوان یک فن جدید در کنار تأثیرات فناورانه‌اش، در بسیاری از رشته‌های انسانی از جمله فلسفه اخلاق، جامعه‌شناسی، حقوق، مدیریت و اقتصاد تحولاتی عظیم ایجاد کرده است. این تحولات بین‌رشته‌ای نیاز به حضور فعال محققان حوزوی در این عرصه را به‌طور جدی احساس می‌کند.
بهروز مینایی، دبیر ستاد هوش مصنوعی در ادامه افزود: هوش مصنوعی نه تنها در علوم فنی، بلکه در زمینه‌های اجتماعی و انسانی هم تحولات شگرفی ایجاد کرده است. به‌ویژه با ظهور علوم اجتماعی محاسباتی، یک چتر بزرگ بر روی رشته‌های مختلف علمی ایجاد شده که به دنیای جدیدی از تعاملات اجتماعی و محاسبات پرداخته است. در حالی که دنیای وب و ظهور شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یکی از گام‌های ابتدایی در این مسیر شناخته میشود، اکنون ضرورت دارد که در دنیای هوش مصنوعی نیز حضور فعال داشته باشیم تا بتوانیم در این حوزه اقتدار پیدا کنیم و به فناوری‌های توصیف‌پذیر در هوش مصنوعی روی آوریم.
وی با اشاره به قابلیت‌های هوش مصنوعی افزود: هوش مصنوعی عمومی امروزه توانایی پاسخگویی به تمامی پرسش‌ها را دارد و قادر است تا متون، تصاویر و حتی انیمیشن‌های خلاقانه تولید کند. این فناوری می‌تواند در ترکیب این اجزاء، خلاقیت‌های جدیدی به‌وجود آورد و در فرآیندهای مختلف پژوهشی و علمی به‌کار گرفته شود. بنابراین، برای بهره‌برداری کامل از این پتانسیل‌ها، نیازمند ورود محققان حوزوی به این عرصه هستیم.
مینایی همچنین تأکید کرد: هوش مصنوعی توصیف‌پذیر، به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی کشور در حال حاضر، یک ضرورت است که می‌تواند به‌عنوان یک پایگاه علمی در مقیاس کلان، با هوش مصنوعی سیاه رقابت کند و تحولاتی در عرصه‌های مختلف ایجاد نماید. به‌ویژه در حوزه علوم دینی و انسانی، که هم‌اکنون نیاز به فناوری‌های نوین برای پیشبرد اهداف علمی و دینی احساس میشود، ورود هوش مصنوعی به این عرصه حیاتی است.
وی به موفقیت‌های موسسه نجم در تولید نرم‌افزار حدیثی «ثقات» اشاره کرد و افزود: هنر اصلی این موسسه در تولید این نرم‌افزار، توانایی آن در استفاده از کدهای عادی و ایجاد کتابخانه‌هایی در مقیاس میلیاردی برای چک کردن قاعده‌ها و حل تناقض‌ها است. این نرم‌افزار می‌تواند به‌عنوان نمونه‌ای برای فعالیت‌های مشابه در حوزه‌های مختلف علمی مورد استفاده قرار گیرد و به پژوهشگران و دانشجویان در زمینه‌های مختلف کمک کند.
مینایی ادامه داد: تولید این نرم‌افزار هوشمند، گامی جدید در خدمت به اهل بیت (ع)، دین و فقاهت برداشته شده است و زمینه‌ساز ایجاد ساحت‌های جدید در علوم دینی است. نرم‌افزار «ثقات» به‌طور ویژه به پژوهشگران و علاقه‌مندان به علوم حدیث این امکان را می‌دهد که به‌راحتی به مطالعه، جستجو و تحلیل منابع حدیثی بپردازند و درک بهتری از صحت و اعتبار روایات داشته باشند.
این پروژه که از سال ۱۳۹۹ توسط کارشناسان و متخصصان موسسه نجم آغاز شده بود، نشان‌دهنده گامی بزرگ در جهت بهره‌برداری از فناوری‌های نوین در حوزه‌های دینی است و پتانسیل آن را دارد که به یکی از ابزارهای اصلی در تحقیقات دینی تبدیل شود.
