توسط : سکته گرمایی: خطر خاموش تابستان و راه های پیشگیری و درمان
با افزایش دمای هوا در فصل تابستان، خطر سکته گرمایی به‌عنوان یکی از جدی‌ترین عوارض گرما بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرد. این وضعیت اورژانسی زمانی رخ می‌دهد که دمای مرکزی بدن از ۴۰ درجه سانتی‌گراد فراتر می‌رود و می‌تواند به آسیب‌های جدی به اندام‌های حیاتی یا حتی مرگ منجر شود. شناخت علائم، اقدامات پیشگیرانه و واکنش سریع در مواجهه با این شرایط می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد. در ادامه، به بررسی دقیق این بیماری، گروه‌های در معرض خطر و راهکارهای مدیریت آن می‌پردازیم.
سکته گرمایی چیست و چگونه رخ می‌دهد؟
بدن انسان به‌طور طبیعی از طریق تعریق و گشاد شدن عروق خونی در پوست، دمای خود را تنظیم می‌کند. اما در شرایط گرمای شدید، رطوبت بالا یا فعالیت جسمانی سنگین، این مکانیسم‌ها ممکن است از کار بیفتند. در نتیجه، دمای بدن به‌سرعت بالا می‌رود و اندام‌های حیاتی مانند مغز، قلب، کبد و کلیه‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند. اگر این وضعیت به‌موقع درمان نشود، می‌تواند به نارسایی چندگانه اندام‌ها، تشنج یا کما منجر شود. بر اساس گزارش‌های کلینیک مایو، سکته گرمایی شدیدترین نوع بیماری‌های مرتبط با گرما محسوب میشود و نیازمند مداخله فوری پزشکی است.
علائم هشدار دهنده سکته گرمایی
علائم سکته گرمایی ممکن است به‌صورت تدریجی یا ناگهانی ظاهر شوند و شامل موارد زیر هستند:
- دمای بدن بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد
- پوست داغ و خشک (یا گاهی مرطوب به دلیل تعریق شدید)
- سردرگمی، تحریک‌پذیری یا رفتارهای غیرعادی
- سرگیجه، تهوع و استفراغ
- تنفس سریع و سطحی همراه با ضربان قلب تند
- گرفتگی یا ضعف عضلانی
- کاهش هوشیاری، غش یا بیهوشی
در گروه‌های حساس مانند کودکان خردسال و سالمندان، این علائم ممکن است با سرعت بیشتری بروز کنند و شدت بیشتری داشته باشند. به همین دلیل، توجه به تغییرات رفتاری یا جسمانی در این افراد در روزهای گرم بسیار حیاتی است.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
برخی افراد به دلیل شرایط جسمانی، سبک زندگی یا محیطی که در آن قرار دارند، بیشتر در معرض سکته گرمایی هستند:
- کودکان و سالمندان: به دلیل ضعف سیستم تنظیم دمای بدن.
- بیماران مزمن: افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت، بیماری‌های کلیوی یا چاقی.
- کارگران و ورزشکاران فضای باز: کسانی که در معرض گرمای مستقیم خورشید فعالیت سنگین دارند.
- مصرف‌کنندگان داروهای خاص: مانند دیورتیک‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضدافسردگی یا داروهای فشار خون که تعریق یا تنظیم دما را مختل می‌کنند.
- مسافران مناطق گرم: افرادی که به‌تازگی به آب‌وهوای گرم عادت ندارند.
- افراد در محیط‌های بدون تهویه: مانند کارگاه‌ها یا خانه‌های بدون کولر.
اقدامات فوری در مواجهه با سکته گرمایی
در صورت مشاهده علائم سکته گرمایی، سرعت عمل برای نجات جان فرد حیاتی است. اقدامات زیر باید بلافاصله انجام شوند:
- فرد را به محیط خنک مانند سایه یا اتاق مجهز به تهویه منتقل کنید.
- لباس‌های اضافی را از تن فرد خارج کنید تا خنک شدن بدن تسهیل شود.
- بدن فرد را با آب سرد، کمپرس یخ یا پارچه مرطوب خنک کنید و در صورت امکان، او را باد بزنید.
- فوراً با شماره ۱۱۵ (اورژانس) تماس بگیرید.
- اگر فرد هوشیار است، به او آب خنک یا نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت (مانند محلول ORS) بدهید یا اجازه دهید یخ بمکد.
- از دادن نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا الکلی خودداری کنید، زیرا می‌توانند کم‌آبی را تشدید کنند.
در بیمارستان، پزشکان با تزریق مایعات وریدی، استفاده از پدهای خنک‌کننده و پایش علائم حیاتی، دمای بدن را به‌سرعت کاهش می‌دهند. تأخیر در درمان می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد، بنابراین هرگز علائم را نادیده نگیرید.
چگونه از سکته گرمایی پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از سکته گرمایی با رعایت نکات ساده اما مؤثر امکان‌پذیر است:
- هیدراته بمانید: به‌طور منظم آب و نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت بنوشید، حتی اگر احساس تشنگی نمی‌کنید.
- لباس مناسب بپوشید: از لباس‌های نخی، گشاد و رنگ روشن استفاده کنید که به تهویه پوست کمک می‌کنند.
- از گرمای ظهر دوری کنید: فعالیت‌های سنگین را به ساعات خنک‌تر روز (صبح زود یا عصر) منتقل کنید.
- از ضدآفتاب و کلاه استفاده کنید: کرم ضدآفتاب با SPF حداقل ۳۰ و کلاه لبه‌دار از پوست در برابر آفتاب محافظت می‌کنند.
- محیط خنک ایجاد کنید: از کولر، پنکه یا تهویه مناسب در خانه و محل کار استفاده کنید.
- مراقب گروه‌های حساس باشید: کودکان، سالمندان و بیماران مزمن را به‌طور ویژه تحت نظر داشته باشید.
- علائم هشداردهنده را بشناسید: آموزش به اعضای خانواده و همکاران درباره علائم سکته گرمایی می‌تواند واکنش سریع‌تر را تسهیل کند.
با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش دمای جهانی، خطر سکته گرمایی در سال‌های اخیر افزایش یافته است. بر اساس گزارش کلینیک کلیولند، سالانه هزاران نفر در سراسر جهان به دلیل بیماری‌های مرتبط با گرما جان خود را از دست می‌دهند، در حالی که بسیاری از این موارد با آموزش و اقدامات پیشگیرانه قابل‌اجتناب هستند. در ایران، با توجه به گرمای شدید در مناطق جنوبی و مرکزی در تابستان، اطلاع‌رسانی گسترده و آموزش عمومی می‌تواند نقش مهمی در کاهش این خطر ایفا کند.
