رکود در اکوسیستم استارتاپی ایران – هاریکا

به گزارش سرویس علم و فناوری هاریکا، با وجود استعدادهای جوان، ایده‌های نوآورانه و رشد جهانی اقتصاد دیجیتال، اکوسیستم استارتاپی ایران هنوز نتوانسته جایگاه قابل توجهی در سطح منطقه‌ای یا بین‌المللی به دست آورد.

در این یادداشت به تحلیل دلایل عقب‌ماندگی این زیست‌بوم می‌پردازیم؛ از نبود زیرساخت مالی و حقوقی شفاف گرفته تا سیاست‌گذاری‌های ناپایدار و محدودیت‌های ارتباطی.

فاصله میان پتانسیل انسانی و واقعیت اقتصادی

ایران یکی از جوان‌ترین کشورهای جهان با نرخ بالای فارغ‌التحصیلان در حوزه‌های فنی و مهندسی است.

طبق داده‌های یونسکو، ایران سالانه بیش از ۲۵۰ هزار فارغ‌التحصیل STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) دارد. با این حال، سهم ایران از بازار جهانی اقتصاد دیجیتال تقریباً ناچیز است.

بر اساس گزارش Global Startup Ecosystem Index 2023، ایران در بین ۱۰۰ کشور بررسی‌ شده، جایگاهی در میان ۵۰ کشور برتر نداشته و در رتبه‌ای پایین‌تر از کشورهای منطقه مانند امارات، ترکیه، عربستان و مصر قرار گرفته است.

چالش‌های ساختاری و زیرساختی

فقدان قوانین شفاف و محیط حقوقی پایدار
استارتاپ‌ها نیاز به قوانین روشن درباره سرمایه‌گذاری، مالکیت فکری، مالیات، بیمه و … دارند.

در ایران، این قوانین یا وجود ندارند یا تفسیرپذیر و متناقض هستند. برای نمونه، هنوز چارچوب دقیقی برای فناوری‌هایی مثل رمزارز، هوش مصنوعی و بلاک‌چین تدوین نشده است.

عدم دسترسی به سرمایه هوشمند (VC)
برخلاف اکوسیستم‌های موفق دنیا که با حضور پررنگ سرمایه‌گذاران جسور (Venture Capital) رشد کرده‌اند، بازار سرمایه نوآورانه در ایران کوچک، غیررقابتی و تحت تأثیر محدودیت‌های مالی و ریسک‌های سیاسی است.

طبق آمار Startup Genome، در سال ۲۰۲۲ بیش از ۴۵۰ میلیارد دلار سرمایه جسورانه در جهان تزریق شده، در حالیکه در ایران رقم رسمی قابل استنادی وجود ندارد و بخش عمده تأمین مالی از منابع شخصی بنیان‌گذاران صورت می‌گیرد.

دسترسی محدود به زیرساخت‌های جهانی
قطع یا فیلترینگ دسترسی به ابزارهایی مانند Google Cloud, Amazon AWS, GitHub, Stripe و حتی برخی APIهای کلیدی، روند توسعه فنی، تست، پرداخت و توسعه بازار را کند کرده است.

این در حالیست که رقبای منطقه‌ای از زیرساخت‌های بین‌المللی با آزادی کامل بهره‌مندند.

سیاست‌گذاری ناپایدار و بی‌اعتمادی مزمن

یکی از جدی‌ترین موانع پیش روی زیست‌بوم فناوری ایران، سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی است.

استارتاپ‌ها به محیطی نیاز دارند که در آن بتوانند برای چند سال آینده برنامه‌ریزی کنند، اما در ایران تصمیمات اجرایی ناگهانی، بخشنامه‌های متضاد و حمایت‌های کوتاه‌مدت مانع از شکل‌گیری امنیت روانی برای سرمایه‌گذاری و توسعه شده است.