توسط : گیت‌هاب بومی: ایده جنجالی وزیر ارتباطات از سال ۹۸ دوباره خبرساز شد
ایده‌ی «گیت‌هاب بومی» که در سال ۱۳۹۸ توسط «سید ستار هاشمی»، وزیر کنونی ارتباطات و فناوری اطلاعات، مطرح شده بود، بار دیگر در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. این پیشنهاد که در بحبوحه‌ی محدودیت‌های دسترسی به گیت‌هاب جهانی و نگرانی‌ها از طبقاتی‌شدن اینترنت دوباره برجسته شده، بحث‌های داغی را در میان کاربران و توسعه‌دهندگان ایرانی به راه انداخته است.
ریشه‌ی ایده: توییت هاشمی در سال ۹۸
در مرداد ۱۳۹۸، ستار هاشمی، که آن زمان معاون فناوری شرکت ارتباطات زیرساخت بود، در توییتی نوشت: «محدودشدن دسترسی به GitHub به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پلتفرم‌های توسعه نرم‌افزار، بار دیگر اهمیت ایجاد پلتفرم‌های بومی را نشان داد. کمک به شکل‌گیری پلتفرم‌های متن‌باز نیل به اهداف ایران هوشمند را تسهیل می‌کند.» این توییت در زمانی منتشر شد که گیت‌هاب، به دلیل تحریم‌های تجاری ایالات متحده، دسترسی توسعه‌دهندگان ایرانی را محدود کرده بود، امری که جامعه‌ی برنامه‌نویسان ایرانی را با چالش‌های جدی مواجه کرد.
هاشمی دو ماه پس از این توییت، توسط محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر وقت ارتباطات، به سمت معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات منصوب شد. حالا، با گذشت شش سال و در حالی که هاشمی به‌عنوان وزیر ارتباطات دولت چهاردهم فعالیت می‌کند، این ایده دوباره به دلیل اختلال‌های اخیر اینترنت و گمانه‌زنی‌ها درباره محدودیت‌های بیشتر در دسترسی به پلتفرم‌های جهانی، در کانون توجه قرار گرفته است.
گیت‌هاب چیست و چرا اهمیت دارد؟
گیت‌هاب یک پلتفرم جهانی برای توسعه نرم‌افزار است که بیش از ۱۰۰ میلیون توسعه‌دهنده فعال از سراسر جهان در آن فعالیت می‌کنند. این پلتفرم به دلیل میزبانی از پروژه‌های متن‌باز، کتابخانه‌های گسترده، ابزارهای همکاری و اکوسیستم جهانی‌اش، به ستون فقرات توسعه نرم‌افزار مدرن تبدیل شده است. ارزش گیت‌هاب در شبکه‌ی جهانی برنامه‌نویسان، امکان مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی و دسترسی به منابع عظیم کد است. یک پلتفرم بومی، حتی اگر از نظر فنی مشابه باشد، به دلیل نبود این جامعه‌ی جهانی و منابع، نمی‌تواند جایگزین کاملی برای گیت‌هاب باشد و احتمالاً تنها به یک ابزار ساده برای کنترل نسخه (Version Control) محدود خواهد شد.
چرا ایده گیت‌هاب بومی جنجالی شد؟
بازگشت توجه به توییت هاشمی در شرایطی رخ داده که اختلال‌های گسترده در اینترنت ایران و شایعات درباره طبقاتی‌شدن دسترسی به اینترنت، نگرانی‌هایی را در میان کاربران و توسعه‌دهندگان ایجاد کرده است. برخی کاربران در شبکه‌ی X معتقدند که تأکید بر پلتفرم‌های بومی ممکن است به معنای محدودیت بیشتر دسترسی به ابزارهای جهانی مانند گیت‌هاب باشد.
یکی از کاربران در X نوشت: «گیت‌هاب بومی هیچ‌وقت جای گیت‌هاب رو نمی‌گیره. دلیلش هم روشنه: چون حضور توسعه‌دهندگان بین‌المللی رو نداره.»
این دیدگاه نشان‌دهنده نگرانی از انزوای جامعه‌ی برنامه‌نویسان ایرانی در صورت جایگزینی ابزارهای جهانی با نمونه‌های بومی است.
با این حال، برخی دیگر توضیح داده‌اند که توییت هاشمی در سال ۹۸ به دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده توسط خود گیت‌هاب مطرح شده بود، نه سیاست داخلی ایران.
یکی از کاربران X اشاره کرد: «اون موقع گیت‌هاب خودش ایرانی‌ها رو تحریم و بخش‌هایی را محدود کرده بود که بعدها حل شد. نظر هاشمی هم براساس تحریم ایرانی‌ها توسط گیت‌هاب بوده.»
این توضیح نشان می‌دهد که ایده‌ی گیت‌هاب بومی در پاسخ به چالش‌های خارجی مطرح شده بود، نه صرفاً به‌عنوان یک سیاست داخلی.
واکنش‌ها و چالش‌های پیش رو
ایده‌ی گیت‌هاب بومی در حالی دوباره مطرح شده که هاشمی در برنامه‌های خود برای وزارت ارتباطات بر توسعه شبکه ملی اطلاعات، اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی تأکید کرده است. او همچنین در گفت‌وگوهایی از اصلاح شیوه‌های فیلترینگ و ایجاد فضای مجازی ایمن و مفید سخن گفته، اما وعده‌ی صریحی برای رفع فیلتر پلتفرم‌های جهانی نداده است. این موضوع باعث شده برخی توسعه‌دهندگان نگران شوند که تمرکز بر پلتفرم‌های بومی ممکن است به کاهش دسترسی به ابزارهای جهانی منجر شود.
از سوی دیگر، هاشمی سابقه‌ای قوی در حوزه فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی دارد. او با بیش از ۱۵۰ مقاله علمی و نقش کلیدی در تأسیس انجمن هوش مصنوعی ایران، دیدگاهی فناوری‌محور دارد. تجربه‌ی او در پروژه‌هایی مانند تولید گوشی هوشمند بومی و سامانه کاتب در سازمان ثبت اسناد نشان‌دهنده تعهدش به توسعه فناوری‌های داخلی است. با این حال، موفقیت یک گیت‌هاب بومی به توانایی جذب توسعه‌دهندگان، ایجاد زیرساخت‌های رقابتی و جلب اعتماد جامعه‌ی برنامه‌نویسان بستگی دارد.
آیا گیت‌هاب بومی امکان‌پذیر است؟
ایجاد یک پلتفرم بومی مشابه گیت‌هاب چالش‌های متعددی دارد. گیت‌هاب به دلیل جامعه‌ی جهانی، ادغام با ابزارهای دیگر مانند CI/CD و پشتیبانی از پروژه‌های متن‌باز، جایگاهی بی‌نظیر دارد. یک پلتفرم بومی باید نه‌تنها از نظر فنی قوی باشد، بلکه بتواند توسعه‌دهندگان ایرانی را به مشارکت فعال تشویق کند و جایگزینی برای منابع جهانی ارائه دهد. تجربه‌ی پلتفرم‌های بومی دیگر، مانند پیام‌رسان‌های داخلی، نشان داده که بدون پذیرش گسترده و کیفیت رقابتی، این ابزارها نمی‌توانند جایگزین نمونه‌های جهانی شوند.
هاشمی در گذشته درباره تولید گوشی بومی گفته بود: «نباید با رویکرد اختراع مجدد چرخ به مبحث سیستم‌عامل بومی وارد شویم.» این دیدگاه نشان می‌دهد که او به پیچیدگی‌های توسعه فناوری‌های بومی آگاه است و احتمالاً رویکردی عمل‌گرایانه را دنبال خواهد کرد. با این حال، موفقیت گیت‌هاب بومی به سرمایه‌گذاری کلان، همکاری با جامعه‌ی توسعه‌دهندگان و رفع نگرانی‌های مربوط به محدودیت‌های اینترنتی بستگی دارد.
در حالی که ایده‌ی گیت‌هاب بومی در پاسخ به تحریم‌های خارجی مطرح شده بود، بازخوردهای اخیر نشان‌دهنده نگرانی جامعه‌ی فناوری از انزوای بیشتر در اکوسیستم جهانی است. هاشمی به‌عنوان وزیر ارتباطات فرصت دارد تا با شفاف‌سازی درباره این ایده و تمرکز بر بهبود دسترسی به اینترنت جهانی، اعتماد توسعه‌دهندگان را جلب کند. او اخیراً اعلام کرده که اصلاح شیوه‌های فیلترینگ در دستور کار است، اما هنوز مشخص نیست که آیا این اصلاحات شامل دسترسی آزادتر به پلتفرم‌هایی مانند گیت‌هاب خواهد شد یا خیر.
ایده‌ی گیت‌هاب بومی می‌تواند در کنار دسترسی به ابزارهای جهانی، به‌عنوان مکملی برای توسعه فناوری داخلی عمل کند، اما جایگزینی کامل آن با گیت‌هاب جهانی بعید به نظر می‌رسد. جامعه‌ی فناوری ایران منتظر است تا ببیند هاشمی چگونه این ایده را در عمل پیش خواهد برد و آیا می‌تواند تعادلی بین توسعه بومی و اتصال به اکوسیستم جهانی برقرار کند.
