کاهش هش‌ ریت بیت‌ کوین: آیا ماینرهای ایران مقصر ناترازی برق هستند؟

کاهش ۵ درصدی هش‌ریت بیت‌کوین و قطعی اینترنت ایران: ماینرها مقصر ناترازی برق‌اند؟

اخیراً تصویری از کاهش ۵ درصدی هش‌ریت بیت‌کوین هم‌زمان با قطعی گسترده اینترنت در ایران در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و بحث‌هایی درباره نقش ماینینگ در ناترازی برق کشور به راه انداخته است. برخی کاربران این افت را به فعالیت گسترده ماینرها در ایران نسبت داده‌اند و معتقدند ماینینگ عامل اصلی قطعی‌های برق است. اما آیا این ادعا واقعیت دارد؟ در این مقاله، با استناد به اظهارات کارشناسان و داده‌های موجود، به بررسی این موضوع می‌پردازیم.

هش‌ریت بیت‌کوین و قطعی اینترنت ایران

طبق گزارش‌ها، هش‌ ریت بیت‌ کوین در هفته‌های اخیر به کمتر از ۸۰۰ اگزاهش بر ثانیه (EH/s) کاهش یافته که با قطعی گسترده اینترنت در ایران (ژوئن ۲۰۲۵) هم‌زمان بوده است. برخی کاربران در X این افت را به خاموش شدن ماینرهای ایرانی به دلیل قطعی اینترنت نسبت داده و ادعا کرده‌اند ایران تا ۵ درصد از هش‌ریت جهانی را تأمین می‌کند. با این حال، کارشناسان این ادعا را رد می‌کنند و معتقدند عوامل دیگری در این کاهش نقش داشته‌اند.

امید علوی، فعال حوزه ماینینگ و بلاکچین، در گفت‌وگو با دیجیاتو توضیح می‌دهد که هش‌ریت یک مفهوم تخمینی است و به زمان تولید بلاک‌ها و سختی شبکه بستگی دارد. او می‌گوید: «هش‌ریت در بازه‌های کوتاه‌مدت (مثل ۷ تا ۱۰ روز) به دلیل شانس در تولید بلاک‌ها نوسانات زیادی دارد و نمی‌توان آن را به یک عامل خاص مانند قطعی اینترنت یک کشور نسبت داد.» علوی تأکید می‌کند که در بازه‌های بلندمدت (مثل سالانه)، تحلیل هش‌ریت قابل‌اعتمادتر است.

دلایل کاهش هش‌ریت: قیمت بیت‌کوین و سختی شبکه

علوی کاهش اخیر هش‌ریت را به افت قیمت بیت‌کوین (بیش از ۸.۵ درصد در ۲۴ ساعت گذشته) و سختی بالای شبکه مرتبط می‌داند. وقتی قیمت بیت‌کوین کاهش می‌یابد، ماینینگ برای دستگاه‌های قدیمی یا کم‌بازده (مانند Antminer S9) سودآور نیست و ماینرها خاموش می‌شوند. این موضوع با افزایش سختی شبکه (۱۱۰.۵۷ تریلیون در فوریه ۲۰۲۵) تشدید شده است. با بازگشت قیمت بیت‌کوین به بالای ۱۰۰ هزار دلار (حدود ۸.۹۷ میلیارد تومان با نرخ تتر ۸۳,۸۷۵ تومان)، انتظار می‌رود هش‌ریت دوباره صعودی شود.

سهم ایران در ماینینگ جهانی: کمتر از ۱ درصد

برخلاف ادعای برخی کاربران که ایران را مسئول ۵ درصد هش‌ریت جهانی می‌دانند، داده‌ها نشان می‌دهند سهم ایران بسیار ناچیز است. طبق گزارش مرکز تحقیقات اقتصاد جایگزین دانشگاه کمبریج (CCAF)، در ژانویه ۲۰۲۲، ایران تنها ۰.۲ درصد از هش‌ریت بیت‌کوین را تأمین می‌کرد. علوی نیز تأکید می‌کند که حتی با فرض سهم ۵ درصدی، مصرف برق ماینینگ در ایران حدود ۵۰۰ مگاوات است، در حالی که ناترازی برق کشور به ۲۰,۰۰۰ مگاوات می‌رسد. این یعنی ماینینگ تنها ۲.۵ درصد از ناترازی برق را تشکیل می‌دهد، که نمی‌تواند عامل اصلی قطعی‌ها باشد.

محمد اله‌داد، معاون شرکت توانیر، مصرف ماینرهای غیرمجاز را ۱,۰۰۰ تا ۲,۰۰۰ مگاوات تخمین زده، اما این شامل فعالیت‌های غیرقانونی است که با جایزه ۱ تا ۵۰ میلیون تومانی برای گزارش‌دهندگان در حال کنترل است. علوی معتقد است برای رسیدن به مصرف ۵۰۰ مگاواتی، باید ۲۰۰,۰۰۰ ماینر خانگی فعال باشند، که با توجه به محدودیت‌های سیم‌کشی خانگی و هزینه بالای برق (۱,۹۳۰ تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت در تابستان)، غیرمنطقی است.

ناترازی برق ایران: ماینرها یا سوءمدیریت؟

انجمن بلاکچین ایران هشدار داده که ماینینگ غیرمجاز در شرایط ناترازی انرژی می‌تواند به قطعی‌های برق دامن بزند، اما تأکید دارد که سوءمدیریت در عرضه گاز، فرسودگی شبکه توزیع، و بازدهی پایین نیروگاه‌ها عوامل اصلی هستند. ایمان زارع، کارشناس ارزهای دیجیتال، نیز کمبود سوخت نیروگاه‌ها را دلیل اصلی قطعی‌ها می‌داند، نه ماینینگ.

وزارت نیرو تعرفه برق ماینینگ را معادل برق صادراتی (۴۸۰ تومان در ۸ ماه سال و ۱,۹۳۰ تومان در تابستان) تعیین کرده، که ماینینگ قانونی را غیراقتصادی کرده و مزارع مجاز را تعطیل کرده است. این سیاست‌ها، همراه با ممنوعیت موقت ماینینگ در تابستان، فعالیت‌های غیرمجاز را افزایش داده، اما همچنان سهم ماینینگ در مصرف برق کشور (حدود ۱ درصد) ناچیز است.

پیشنهادات برای مدیریت ماینینگ

انجمن بلاکچین پیشنهادهایی برای کاهش اثرات ماینینگ ارائه کرده است:

• حمایت از مزارع بزرگ‌مقیاس در مناطق اولویت‌دار برای ساماندهی ماینرهای کوچک.
• استفاده از گاز فلر برای تولید برق ماینینگ.
• اعمال تخفیفات برای درآمدهای ارزی ماینینگ که در اقتصاد کشور استفاده شود.
• اتصال نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس ماینینگ به شبکه سراسری.

این راهکارها می‌توانند مصرف غیرمجاز را کاهش داده و ماینینگ را به صنعتی پایدار تبدیل کنند.

تأثیر قطعی اینترنت بر ماینینگ

قطعی اینترنت در ایران (ژوئن ۲۰۲۵) احتمالاً برخی ماینرها را آفلاین کرده، اما به دلیل استفاده گسترده از VPN و VPS، تأثیر آن بر هش‌ریت جهانی محدود بوده است. ادعای ۵ درصدی بودن سهم ایران از هش‌ریت، که در X مطرح شده، با داده‌های رسمی همخوانی ندارد و به نظر می‌رسد ناشی از تطبیق نادرست الگوهای زمانی است. در گذشته (۲۰۲۱)، قطعی اینترنت ایران با کاهش ۸ درصدی هش‌ریت همراه بود، اما این رقم غیررسمی و احتمالاً اغراق‌آمیز است.

نتیجه‌گیری

کاهش ۵ درصدی هش‌ریت بیت‌کوین در ژوئن ۲۰۲۵ بیشتر به افت قیمت بیت‌کوین و سختی بالای شبکه مرتبط است تا قطعی اینترنت در ایران. سهم ایران در ماینینگ جهانی کمتر از ۱ درصد است و مصرف برق ماینرها (حدود ۵۰۰ تا ۲,۰۰۰ مگاوات) در مقایسه با ناترازی ۲۰,۰۰۰ مگاواتی برق کشور ناچیز است. متهم کردن ماینرها به‌عنوان عامل اصلی قطعی‌های برق، ساده‌سازی مسئله است و سوءمدیریت در زیرساخت‌های انرژی، از جمله کمبود سوخت و فرسودگی شبکه، نقش بزرگ‌تری دارد. با سیاست‌گذاری صحیح، مانند استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر یا گاز فلر، می‌توان ماینینگ را به فرصتی برای ارزآوری تبدیل کرد، نه تهدیدی برای شبکه برق.