توسط : از اواخر دهه ۱۳۸۰، ایده ساخت «جویشگر بومی» در ذهن سیاست‌گذاران شکل گرفت و بودجه‌های کلانی صرف آن شد، اما امروز نه اثری از این بودجه‌ها باقی مانده و نه نشانی از پروژه‌های عظیم آن دوران. با این حال، به نظر می‌رسد این هزینه‌ها کافی نبوده و دولت بار دیگر در پی راه‌اندازی جویشگری جدید است. «محمدحسن صدر»، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران، در ۲۷ مرداد ۱۴۰۴ اعلام کرد که جویشگر بومی و سیستم‌عامل داخلی به‌عنوان بخشی از سرویس‌های شبکه ملی اطلاعات، با همکاری بخش خصوصی در حال طراحی است. هاریکا به این بهانه، نگاهی به تلاش‌های ۱۵ساله دولت‌ها برای ایجاد موتور جست‌وجوی بومی و نتایج آن انداخته است.
در اواخر مرداد ۱۳۸۹، «رضا تقی‌پور»، وزیر وقت ارتباطات، از برنامه دولت برای راه‌اندازی «موتور جست‌وجوی ملی» خبر داد و گفت این طرح در برنامه پنجم توسعه پیش‌بینی شده است. او اظهار داشت: «ایران به جویشگری بومی نیاز دارد تا اطلاعات تولیدشده در کشور بدون سانسور یا گرایش مالی در جهان منتشر شود.» تقی‌پور همچنین هدف دیگر را رقابت با موتورهای جست‌وجوی خارجی دانست که به گفته او، منابع داخلی را نادیده می‌گیرند یا با اغراض خاصی نتایج را نمایش می‌دهند. «هادی ملک‌پرست»، مدیرکل وقت تحقیق و توسعه شرکت فناوری اطلاعات، نام این جویشگر را «یاحق» اعلام کرد که ظاهراً در رقابت با «یاهو» انتخاب شده بود، هرچند این نام نهایی نبود. یکی از ویژگی‌های اعلام‌شده برای یاحق، محدود کردن نتایج جست‌وجو به ۴۰ مورد بود تا کاربران با انبوه نتایج مواجه نشوند. این پروژه هرگز به سرانجام نرسید، اما ایده آن با نام‌های دیگر تا امروز در دولت‌های مختلف ادامه یافته است.
همزمان با طرح یاحق، گروهی در دانشگاه یزد پروژه «پارسی‌جو» را توسعه می‌دادند. نسخه آزمایشی این جویشگر در سال ۱۳۸۹ رونمایی شد و در سال ۱۳۹۱ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. پارسی‌جو خود را جویشگری مستقل معرفی کرد که تمامی مراحل خزش، نمایه‌سازی و رتبه‌بندی را با سرورها و الگوریتم‌های خود انجام می‌دهد. در سال ۱۳۹۳، وزارت ارتباطات ۱۵۰ سرور و حمایت‌هایی مانند پهنای باند و هزینه انتقال به آن اختصاص داد. با این حال، نتایج جست‌وجوی پارسی‌جو اغلب نادقیق و سانسورشده بود. در آبان ۱۳۹۸، با قطع کامل اینترنت و محدود شدن دسترسی به سرویس‌های داخلی، پارسی‌جو نتوانست نیاز کاربران را برآورده کند. «امیرعلی خیراندیش»، رئیس هیئت‌مدیره پارسی‌جو، این ناکامی را «طبیعی» خواند و گفت: «تا پیش از این، روزانه به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار پرس‌وجو پاسخ می‌دادیم، اما با مسدود شدن گوگل، حجم درخواست‌ها افزایش یافت و با تعداد سرورهای موجود در ایران، پاسخ‌گویی ممکن نبود.» او افزود که حمایت‌های دولت کافی نبوده است. پارسی‌جو سرانجام در مرداد ۱۴۰۱ تعطیل شد.
در این میان، پروژه‌های دیگری نیز با حمایت وزارت ارتباطات شکل گرفتند. «گُرگُر» در بهمن ۱۳۹۳ رونمایی شد و بخشی از بودجه ۱۷۰ میلیارد تومانی اعلام‌شده توسط «برات قنبری»، معاون وقت وزیر ارتباطات، را دریافت کرد. با این حال، گرگر نیز به جای نوآوری، نتایج را از موتورهای جست‌وجوی جهانی بازیابی و سانسور می‌کرد. «یوز» نیز در سال ۱۳۹۳ به‌عنوان اولین جویشگر رسمی کشور معرفی شد که هزینه‌ای ۷ میلیارد تومانی برای وزارت ارتباطات داشت. اما در سال ۱۳۹۸، «امیر ناظمی»، رئیس وقت سازمان فناوری اطلاعات، اعلام کرد که یوز متعلق به گروهی در دانشگاه امام حسین است و ادامه فعالیت آن به تصمیم مجموعه سپاه بستگی دارد. یوز در سال ۱۴۰۰ بی‌سروصدا غیرفعال شد.
همراه اول نیز پیش از توقف یوز، جویشگر «ذره‌بین» را معرفی کرد که هنوز فعال است، اما امکانات محدود و نتایج ضعیف آن نشان می‌دهد که حتی اپراتور اول هم نتوانسته در این بازار موفق شود. جویشگرهای دیگری مانند «پارسیک» تغییر کاربری داده‌اند و بسیاری مثل «سلام» تعطیل شده‌اند.
چرا جویشگرهای بومی موفق نمی‌شوند؟ در حالی که سرویس‌هایی مانند تاکسی‌های اینترنتی، مسیریاب‌ها و پلتفرم‌های VOD در ایران با استقبال عمومی روبه‌رو شده‌اند، جویشگرهای بومی با وجود هزینه‌های کلان و حمایت‌های دولتی، پس از مدتی خاموش می‌شوند. یکی از دلایل اصلی، سانسور گسترده و محدودیت منابع نرم‌افزاری و سخت‌افزاری این جویشگرهاست. وقتی نتایج جست‌وجو نادقیق یا محدود باشد، این سرویس‌ها نمی‌توانند با موتورهای جهانی رقابت کنند. همچنین، تجربه ۱۵ سال گذشته نشان می‌دهد که توسعه‌دهندگان این جویشگرها تمایلی به نوآوری ندارند و اغلب نتایج را از موتورهای مطرح جهانی بازیابی و سانسور می‌کنند.
با وجود هزینه‌های هنگفت برای این پروژه‌های به‌اصطلاح «ملی»، حتی نام‌گذاری آن‌ها نیز با بدسلیقگی همراه بوده و اغلب به سوژه طنز کاربران در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند. با این حال، وزارت ارتباطات به دلیل الزامات شبکه ملی اطلاعات، همچنان به ادامه این مسیر شکست‌خورده ملزم است، زیرا سند «طرح کلان و معماری شبکه اطلاعات» مصوب شورای عالی فضای مجازی، استقرار خدمات پایه داخلی مانند جویشگرها را جزو اهداف خود قرار داده است.
حاصل ۱۵ سال تلاش و صرف صدها میلیارد تومان بودجه و امکانات انحصاری، جویشگرهایی هستند که حالا اثری از آن‌ها نیست. هزینه‌های چندبرابری نیز صرف بومی‌سازی سیستم‌عامل‌ها و پیام‌رسان‌ها شده، بدون درس گرفتن از گذشته. حالا دولت چهاردهم بار دیگر با سرمایه‌های ملی وارد این مسیر پرچالش شده است.
