توسط : سرمایه‌گذاری ایران در هوش مصنوعی؛ فاصله معنادار با عربستان و امارات
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران به‌تازگی با امضای تفاهم‌نامه‌ای با صندوق توسعه ملی، گام جدیدی در مسیر توسعه هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال برداشته است. این تفاهم‌نامه که با عنوان «حکمرانی هوشمند و اقتصاد با محوریت هوش مصنوعی» شناخته میشود، در روز شنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ امضا شد. با این حال، اظهارات مقامات حاضر در این نشست نشان‌دهنده شکاف قابل‌توجهی بین سرمایه‌گذاری ایران در هوش مصنوعی و کشورهای منطقه‌ای مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی است. این تفاوت‌ها، چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی ایران را در رقابت منطقه‌ای برجسته می‌کند.
وضعیت سرمایه‌گذاری ایران در هوش مصنوعی
ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، در این نشست با اشاره به جایگاه جهانی ایران در حوزه هوش مصنوعی، وضعیت کشور را چندان مطلوب توصیف نکرد. او اعلام کرد که ایران در شاخص‌های جهانی هوش مصنوعی رتبه ۶۰ را دارد، در حالی که رقبای منطقه‌ای مانند عربستان و امارات جایگاه بهتری را به خود اختصاص داده‌اند. هاشمی دلیل اصلی این عقب‌ماندگی را سرمایه‌گذاری ناکافی دانست و گفت: «ما در ایران کمتر از ۵۰ میلیون دلار در حوزه هوشمندسازی و هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. این رقم در مقایسه با کشورهای منطقه بسیار ناچیز است.»
این میزان سرمایه‌گذاری نشان‌دهنده محدودیت‌های مالی و زیرساختی ایران در مقایسه با همسایگانش است. برای مثال، بخش عمده بودجه تخصیص‌یافته به هوش مصنوعی در ایران هنوز به‌طور کامل محقق نشده و هماهنگی بین نهادهای مختلف برای اجرای برنامه‌ها با چالش‌هایی همراه بوده است. با این حال، امضای تفاهم‌نامه اخیر می‌تواند نشانه‌ای از عزم جدی‌تر برای رفع این کاستی‌ها باشد.
سرمایه‌گذاری عربستان در هوش مصنوعی؛ جهش ۲۰ میلیارد دلاری
در مقابل، عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری عظیم حدود ۲۰ میلیارد دلار در هوش مصنوعی، خود را به‌عنوان یکی از پیشگامان منطقه در این حوزه معرفی کرده است. این کشور با برنامه‌ریزی‌های بلندپروازانه در قالب «چشم‌انداز ۲۰۳۰»، هوش مصنوعی را به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد غیرنفتی خود قرار داده است. پروژه‌هایی مانند «نئوم» و تأسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری کلان، از جمله صندوق ۱۰۰ میلیارد دلاری «ترانسندنس»، نشان‌دهنده تعهد عربستان به تبدیل شدن به یک هاب جهانی فناوری است.
عربستان نه‌تنها در زیرساخت‌های هوش مصنوعی مانند مراکز داده و پردازش ابری سرمایه‌گذاری کرده، بلکه با جذب استعدادهای بین‌المللی و همکاری با شرکت‌های فناوری مانند گوگل و هواوی، اکوسیستم نوآوری خود را تقویت کرده است. این کشور همچنین برنامه‌هایی برای آموزش ۲۰ هزار متخصص هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ دارد، که نشان‌دهنده تمرکز بر توسعه نیروی انسانی ماهر است. این حجم از سرمایه‌گذاری، عربستان را در موقعیتی قرار داده که نه‌تنها در منطقه، بلکه در سطح جهانی نیز تأثیرگذار باشد.
سرمایه‌گذاری امارات در هوش مصنوعی؛ پیشتازی با ۱.۴ میلیارد دلار
امارات متحده عربی نیز با سرمایه‌گذاری ۱.۴ میلیارد دلاری در هوش مصنوعی، یکی از رهبران منطقه‌ای در این حوزه محسوب میشود. این کشور با تأسیس وزارت هوش مصنوعی در سال ۲۰۱۷ و اجرای «استراتژی ملی هوش مصنوعی ۲۰۳۱»، رویکردی منسجم برای توسعه این فناوری اتخاذ کرده است. امارات از طریق شرکت‌هایی مانند G42 و سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌های فناوری، توانسته جایگاه خود را به‌عنوان یک مرکز نوآوری تثبیت کند.
مطالب پیشنهادی:
پروژه‌هایی مانند «فالکون»، یک مدل زبان بزرگ منبع‌باز، و همکاری با غول‌های فناوری مانند مایکروسافت و انویدیا، نشان‌دهنده عمق تعهد امارات به هوش مصنوعی است. علاوه بر این، امارات با سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش و ایجاد دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه محمد بن زاید برای هوش مصنوعی، به دنبال پرورش نسلی از متخصصان این حوزه است. این کشور همچنین با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد محیطی مناسب برای کسب‌وکارهای فناوری، توانسته استعدادها و شرکت‌های بین‌المللی را به خود جلب کند.
دلایل عقب‌ماندگی ایران در سرمایه‌گذاری هوش مصنوعی
ستار هاشمی در سخنان خود به کمبود منابع مالی به‌عنوان یکی از موانع اصلی توسعه هوش مصنوعی در ایران اشاره کرد. سرمایه‌گذاری کمتر از ۵۰ میلیون دلار در مقایسه با میلیاردها دلار هزینه‌شده توسط عربستان و امارات، نشان‌دهنده شکاف عمیقی در اولویت‌بندی و تخصیص منابع است. علاوه بر این، نبود هماهنگی بین نهادهای مختلف، کمبود زیرساخت‌های پیشرفته مانند مراکز داده و محدودیت‌های بین‌المللی مانند تحریم‌ها، از دیگر چالش‌های ایران هستند.
با این حال، ایران پتانسیل‌های قابل‌توجهی نیز دارد. جمعیت جوان و تحصیل‌کرده، تعداد بالای فارغ‌التحصیلان رشته‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) و وجود شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌توانند به‌عنوان اهرم‌هایی برای پیشرفت عمل کنند. به گفته هاشمی، اگر سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی درستی صورت گیرد، ایران می‌تواند جایگاه بهتری در منطقه به دست آورد.
تفاهم‌نامه جدید؛ گامی برای جبران عقب‌ماندگی
امضای تفاهم‌نامه بین وزارت ارتباطات و صندوق توسعه ملی، نشانه‌ای از تلاش برای بهبود وضعیت کنونی است. مهدی غضنفری، رئیس صندوق توسعه ملی، در این نشست اعلام کرد که در سال ۱۴۰۴، یک‌ونیم هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص خواهد یافت. این منابع می‌توانند به توسعه زیرساخت‌ها، حمایت از استارتاپ‌ها و تقویت پژوهش در حوزه هوش مصنوعی کمک کنند. با این حال، این رقم همچنان در مقایسه با سرمایه‌گذاری‌های کلان منطقه‌ای ناچیز به نظر می‌رسد و نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای استفاده بهینه از آن وجود دارد.
این تفاهم‌نامه همچنین بر «حکمرانی هوشمند» تمرکز دارد، که به معنای استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود خدمات عمومی، مدیریت داده‌ها و افزایش شفافیت است. چنین رویکردی می‌تواند به‌تدریج اعتماد عمومی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را به این حوزه جلب کند و زمینه‌ساز پیشرفت‌های بزرگ‌تر شود.
چرا سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی برای ایران حیاتی است؟
هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از فناوری‌های کلیدی قرن بیست‌ویکم، نقشی تعیین‌کننده در اقتصاد، امنیت و توسعه کشورها دارد. کشورهایی مانند عربستان و امارات با درک این موضوع، میلیاردها دلار برای ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال، آموزش نیروی انسانی و جذب فناوری‌های نوین هزینه کرده‌اند. برای ایران، سرمایه‌گذاری در این حوزه نه‌تنها به معنای رقابت منطقه‌ای، بلکه راهی برای کاهش وابستگی به منابع نفتی و تقویت اقتصاد دانش‌بنیان است.
علاوه بر این، هوش مصنوعی می‌تواند در بخش‌هایی مانند کشاورزی، بهداشت، حمل‌ونقل و آموزش، تحولات چشمگیری ایجاد کند. برای مثال، استفاده از تحلیل داده‌های هوش مصنوعی می‌تواند بهره‌وری کشاورزی را در مناطق کم‌آب افزایش دهد یا سیستم‌های تشخیص پزشکی را بهبود بخشد. اما دستیابی به این اهداف نیازمند سرمایه‌گذاری کلان، سیاست‌گذاری منسجم و همکاری بین‌المللی است.
مسیر پیش رو برای ایران در هوش مصنوعی
برای جبران فاصله با رقبای منطقه‌ای، ایران نیاز به یک استراتژی جامع دارد که شامل افزایش بودجه، تقویت زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری در آموزش باشد. ایجاد مراکز تحقیقاتی پیشرفته، حمایت از استارتاپ‌های هوش مصنوعی و تسهیل دسترسی به فناوری‌های جهانی، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند جایگاه ایران را بهبود دهند. همچنین، همکاری با کشورهای دیگر، حتی در سطح منطقه‌ای، می‌تواند به انتقال دانش و کاهش هزینه‌ها کمک کند.
اظهارات وزیر ارتباطات نشان‌دهنده آگاهی از چالش‌های موجود است، اما تبدیل این آگاهی به اقدامات عملی، نیازمند هماهنگی بین نهادهای مختلف و تعهد بلندمدت است. اگر ایران بتواند از پتانسیل‌های داخلی خود به‌خوبی استفاده کند، هنوز فرصت دارد تا در رقابت هوش مصنوعی منطقه‌ای حرفی برای گفتن داشته باشد.
در نهایت، تفاوت فاحش بین سرمایه‌گذاری ایران (کمتر از ۵۰ میلیون دلار) و کشورهای مانند عربستان (۲۰ میلیارد دلار) و امارات (۱.۴ میلیارد دلار) هشداری برای تصمیم‌گیران است. این شکاف تنها با برنامه‌ریزی دقیق، تخصیص منابع بیشتر و تمرکز بر نوآوری قابل‌پر شدن است. تفاهم‌نامه اخیر می‌تواند نقطه شروعی باشد، اما موفقیت آن به اجرای مؤثر و تأمین مالی پایدار بستگی دارد.
