توسط : اگرچه ویتامین B6 (پیریدوکسین) یکی از ویتامین‌های ضروری برای حفظ سلامت مغز، ساخت انتقال‌دهنده‌های عصبی و تنظیم متابولیسم بدن است، اما مصرف بیش از حد آن – به‌ویژه به شکل مکمل‌های غذایی با دوز بالا – می‌تواند اثرات خطرناکی بر سیستم عصبی داشته باشد. این وضعیت که با عنوان مسمومیت با ویتامین B6 یا سندرم مگاویتامین B6 شناخته میشود، یکی از نادرترین ولی جدی‌ترین عوارض مصرف بی‌رویه مکمل‌هاست.
چرا ویتامین B6 برای بدن حیاتی است؟
ویتامین B6 نقش کلیدی در بسیاری از فرآیندهای حیاتی بدن دارد. این ویتامین:
در ساخت انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین نقش دارد
به متابولیسم پروتئین‌ها کمک می‌کند
برای تولید گلبول‌های قرمز خون ضروری است
در عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن مؤثر است
با این حال، آنچه بسیاری از افراد نادیده می‌گیرند، این است که مصرف بیش از حد ویتامین B6، به‌خصوص در دوزهای بالا و طولانی‌مدت، می‌تواند سمی باشد.
مکانیسم آسیب عصبی ناشی از ویتامین B6
زمانی که ویتامین B6 در مقادیر بالا وارد بدن میشود، پیریدوکسین (شکل اصلی مکملی این ویتامین) در بدن تجمع پیدا می‌کند. برخلاف تصور رایج، همه‌ی مواد اضافی از بدن دفع نمی‌شوند و برخی از آنها می‌توانند به بافت‌های حساس، به‌ویژه سلول‌های عصبی خارج از سد خونی-مغزی مانند گانگلیون‌های ریشه پشتی، آسیب برسانند. این آسیب به تدریج خود را با علائم جدی عصبی نشان می‌دهد.
علائم مسمومیت با ویتامین B6
مسمومیت با B6 عمدتاً با نوروپاتی محیطی همراه است که می‌تواند بسیار آزاردهنده و در برخی موارد غیرقابل بازگشت باشد. شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر است:
بی‌حسی، گزگز یا سوزش در دست‌ها و پاها
اختلال در راه رفتن و کاهش تعادل
ضعف عضلانی و خستگی مفرط
افزایش حساسیت به محرک‌های محیطی
در موارد شدید: فلج جزئی یا ناتوانی در حرکت برخی اندام‌ها
دوزهای ایمن و مرز خطر
مطالعات علمی نشان داده‌اند که مصرف بیش از ۵۰ میلی‌گرم در روز برای یک دوره طولانی می‌تواند به بروز عوارض جدی منجر شود. در پاسخ به این نگرانی، برخی نهادهای سلامت مانند سازمان بهداشت استرالیا و اتحادیه اروپا، میزان مجاز مصرف روزانه ویتامین B6 را به ۱۰ تا ۲۵ میلی‌گرم کاهش داده‌اند.
نکته مهم‌تر اینکه مواردی از آسیب عصبی حتی با دوزهای کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در روز هم گزارش شده‌اند. این نشان می‌دهد که آستانه ایمنی برای هر فرد ممکن است متفاوت باشد و نباید به‌طور خودسرانه از مکمل‌های حاوی این ویتامین استفاده کرد.
نحوه تشخیص و درمان مسمومیت با ویتامین B6
برای تشخیص این نوع مسمومیت، پزشک معمولاً از ترکیب آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح ویتامین B6 و بررسی هدایت عصبی استفاده می‌کند. در صورت تأیید تشخیص، نخستین و مهم‌ترین اقدام، قطع فوری مصرف مکمل‌هاست.
بهبود علائم ممکن است چند هفته تا چند ماه زمان ببرد و در برخی موارد، آسیب عصبی ممکن است دائمی باشد.
توصیه‌های پایانی برای مصرف ایمن ویتامین B6
اگرچه ویتامین B6 برای سلامت عمومی بدن ضروری است، اما مانند هر ماده مغذی دیگر، افراط در مصرف آن می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد.
برای پیشگیری از بروز این مشکل:
- فقط در صورت تأیید کمبود توسط پزشک از مکمل B6 استفاده کنید
- از مصرف هم‌زمان چند مکمل حاوی B6 خودداری کنید
- برچسب مکمل‌ها را با دقت بخوانید تا مجموع دوز روزانه را بدانید
- در صورت بروز علائم غیرطبیعی، به‌ویژه مشکلات عصبی، حتماً با پزشک مشورت کنید
